BIJLAGE: Ruimtelijke inpassing zon & wind

Geschiedenis van het landschap.

Het landschap van gemeente Noordwijk kent een herkenbare en typische opbouw. De historische kaartvergelijking maakt deze ontwikkeling duidelijk zichtbaar en toont hoe veranderingen door de jaren heen het huidige landschap hebben gevormd. Deze landschappelijke ontwikkeling is een belangrijk uitgangspunt om tot onderbouwde overwegingen te komen over het plaatsen van duurzame energiewinning in het landschap.

De kaart van 1900 toont het plaatsje Noordwijk aan Zee met Noordwijk, Offem, Teylingen en Lisse achter de duinen, omringd door polders met een zeer onregelmatige verkaveling.

In het westen zijn de spoorlijn en het kanaal duidelijk zichtbaar die via Noordwijkerhout en Heemstede naar Haarlem gaan.

De verkaveling toont duidelijk het onderscheid tussen de hoger gelegen strandwallen met daarop de kernen en de infrastructuur, en de lagergelegen strandvlaktes met een fijnmaziger polderstructuur.

In de zuidelijkste punt van de gemeente Noordwijk gaan de strandwallen en strandvlaktes over in de oude rivierbedding van de Oude Rijn die hier uitmondt in de Noordzee.

De kaart van 1950 toont een grote groei van de kernen (met name Katwijk aan zee en Noordwijk aan zee) en de infrastructuur evenals de grotere bospartijen met landgoederen op de strandwallen. De grootste verandering heeft echter in de strandwallen en strandvlaktes plaatsgevonden. Deze maken de opkomst van de bollenteelt goed zichtbaar. Grote delen van de strandwallen zijn afgegraven voor de zandwinning en de grond is, evenals de strandvlaktes, in gebruik genomen voor de bloembollenteelt. Het oude landschap en de verschillen tussen de hogere strandwallen en lagere strandvlaktes is hier voor grote delen “afgevlakt”.

De kernen zijn met elkaar verbonden door duidelijk zichtbare infrastructuur die het aanwezige open landelijke gebied tussen de kernen doorkruist.

Tussen 1950 en 2020 heeft de grootste verandering plaatsgevonden in de verstedelijking. Naast Katwijk aan Zee heeft ook Leiden zich in het kaartbeeld ontwikkeld. Waar de kaart van 1950 nog een beeld toont van kernen die in het landelijke gebied liggen, toont het beeld van 2020 een contramal. Het landelijke gebied ligt versnipperd tussen de hard gegroeide kernen, afgesneden van elkaar door grootschalige infrastructuur. Het landelijk gebied is nog steeds voor het merendeel in gebruik als bollengebied, de bollenteelt is een belangrijk onderdeel van de identiteit van de regio.

De kernen Noordwijk, Noordwijk aan Zee, Noordwijkerhout, Voorhout zijn exponentieel gegroeid en hebben in hun expansie delen van de bollenteelt en de strandvlaktes opgenomen.

Het grote onderscheid tussen de strandwallen en de strandvlaktes is in 2020 niet meer in het landschap herkenbaar, er rest in Noordwijk nog een klein stuk oude polder van de Oude Rijn bij de Hoogeweg polder.

Landschapskarakteristieken van het huidige landschap

Ondanks dat het landschap grote veranderingen heeft ondergaan door de jaren heen, wil dat niet zeggen dat het landschap geen waardevolle en behoudenswaardige karakteristieken kent. Iedere tijd heeft zijn eigen tekenen en waarden aan het landschap toegevoegd. Een diepgang aan cultuurhistorische waarden toont de ontwikkeling van het landschap van Noordwijk.

De bollenvelden, landgoederen, oude trekvaart, historische molens, duinen, binnenduinrand, strand, polder Hoogeweg en de Atlantikwall zijn allen overblijfselen van de ontstaansgeschiedenis van het landschap die nog steeds in het landschap zichtbaar zijn.

De regio ontleent een groot deel van haar identiteit aan de aanwezigheid van deze overblijfselen, zoals de bollenteelt, de duinen en de landgoederen. Dat gaat verder dan alleen de naastgelegen Keukenhof, de bloeiende bloemenvelden trekken toeristen aan van over de gehele wereld.

Ook het nabije strand en de duinen zijn waardevolle landschappen voor Noordwijk. Kleinere aspecten zoals de Hoogeweg Polder, de landgoederen, de trekvaart en molens voegen een extra dimensie toe aan de waarde en ervaring van het landschap.

Toekomstige ontwikkelingen in het landschap dienen rekening te houden met bestaande karakteristieken en deze behouden, en indien mogelijk versterken. Ook bij de plaatsing van zonnevelden en windturbines dienen we dus rekening te houden met de identiteit en het gebruik van het onderliggende landschap.

Impact benodigde hoeveelheid energie

Om haar doelen te bereiken moet de gemeente Noordwijk voor 2030 ongeveer 34 hectare aan zonnevelden ontwikkelen of 2 windturbines van ongeveer 200 meter hoog. Voor 2050 betreft dat in totaal 150 hectare aan zonnevelden of 9 windturbines van ongeveer 200 meter hoog. Het plaatsen van zonnevelden en windturbines kan in combinatie en is dus inwisselbaar. Het gaat om het bereiken van de gestelde totale hoeveelheid op te wekken duurzame energie. Een mix van zowel als zonne-energie is nodig voor een gebalanceerd elektriciteitsnetwerk. Een goede mix kan grote(re) problemen op het elektriciteitsnet helpen voorkomen.

Deze windturbines en/of zonnevelden zullen een ruimtelijke impact op het landschap hebben. Ondanks dat de opwekking van duurzame energie over het algemeen als positief wordt gezien, is dat bij de plaatsing van energie lang niet altijd zo. De landschappelijke impact van zonnevelden en windturbines gaat regelmatig gepaard met kritiek en weerstand vanuit de omgeving.

In voorgaande studies, evenals in de RES is een voorschot genomen op mogelijke locaties die mogelijk geschikt zijn voor de plaatsing van zonnepanelen en windturbines. In de rapportage van Generation Energy worden de gebieden rond de hoofdinfrastructuur van de N206, N443 en N444 aangeduid als mogelijke locaties voor zonne-energie en windenergie.

De analyse van Antea-Groep toont aan dat er maar een paar locaties binnen de wettelijke mogelijkheden voor windenergie in de gemeente Noordwijk aanwezig zijn, op het Oosterduinsemeer, in de polder nabij de Keukenhof en bij de industrie nabij Leiden.

In de RES zijn hierop aanhakend de gebieden langs de N-wegen aangeduid als zoekgebieden voor plaatsing van zonnevelden. Langs de N206, nabij Leiden is eveneens een zoekgebied voor een aantal windturbines aangeduid.

Het aanduiden van zoekgebieden is een start, maar niet het eindstation. Plaatsing van zonne-energie en windenergie in het landschap heeft impact op datzelfde landschap en deze impact reikt verder dan de gemeentegrens. Daarom dient er per landschapstype goed overwogen te worden of, en zo ja, op wat voor manier en in welke hoeveelheid de plaatsing van zonnepanelen en/of windturbines wenselijk of toelaatbaar is.

Het volgende hoofdstuk gaat verder in op de overwegingen die door de gemeente bij deze keuze in acht dienen te worden genomen.

Impact van wind en zon op landschap

Het landschap zal ruimte moeten bieden aan de opwek van duurzame energie. In de huidige RES en LES zal dat in de vorm van windenergie en zonne-energie zijn. Plaatsing van windturbines en zonnepanelen in het landschap heeft impact op de sfeer en identiteit van het landschap evenals op landschappelijke karakteristieken en waarden zoals openheid, recreatieve waarde, ecologie en cultuurhistorie. Zoals eerder aangegeven dient de plaatsing van windturbines en zonnepanelen rekening te houden met het onderliggende landschap en de identiteit van dat landschap. Voor zonne-energie en windenergie is de impact op het landschap verschillend.

Windturbines zijn vanuit de verre omgeving waarneembaar, ze veranderen het zicht op en de ervaring van het landschap. Naarmate men dichter bij een windturbine staat is de maat ervan almaar hoger, maar de lokale impact op bijvoorbeeld de openheid van een gebied kleiner. Dit is mede ingegeven doordat de windturbines ongeveer een halve kilometer uit elkaar staan. De windturbines zijn dusdanig groot dat zij niet in een landschap ingepast kunnen worden. Geen beplanting zal ze uit het zicht kunnen halen. Windturbines zullen de sfeer van een landschap veranderen, op regionale schaal en lokale schaal. Door de afstand tussen de turbines zal de openheid van een landschap behouden blijven.

Zonnevelden hebben een omgekeerde impact in het landschap. Van ver af zijn ze moeilijk waarneembaar, gaan zij op in het aanwezige landschap. Van dichtbij, wanneer men in een zonneveld gaat staan, is de impact heel groot. Zonnepanelen kunnen 2 meter hoog zijn, waardoor zij lokaal het zicht op een landschap compleet kunnen wegnemen. Zonnevelden kunnen, door slim gebruik te maken van beplanting of andere opgaande elementen in het landschap zoals infrastructuur en bebouwing, wel beter in het landschap ingepast worden. Hierdoor zullen zij in het totale beeld minder opvallen.

Naast impact op de landschappelijke ervaring en identiteit hebben windturbines en zonnevelden ook impact op agrarische bedrijfsvoering, ecologische waarden en recreatieve waarden. Deze impact kan zowel negatief als positief zijn. Opwek van energie kan een economische impuls genereren voor bijvoorbeeld agrarische bedrijven. De plaatsing van zonnepanelen kan, in combinatie met groenstructuren, ervoor zorgen dat landschappelijke structuren nieuwe zeggingskracht verkrijgen en recreatieve wandelgebieden uitgebreid worden. Ook kan de toepassing van zon of wind, op locaties met een al lage biodiversiteitswaarde, de aanwezige biodiversiteit vergroten.

Al deze waarden, zowel positief als negatief dienen in de overweging meegenomen te worden, voor het hele grondgebied van de gemeente en per landschapstype.

Aanbevelingen toepassing energie in het landschap

De voorgaande analyse toont aan dat een aantal onderwerpen bekeken dient te worden wanneer men overweegt energieopwek in het landschap te plaatsen. Aanbevelingen voor de plaatsing van energie in verschillende landschapstypen.

  • Kijk naar de geschiedenis van het landschap

  • Kijk naar de locatie, context en het betreffende landschapstype

  • Kijk naar de hoeveelheid te plaatsen energieopwek, op korte, middellange en lange termijn

  • Kijk wat de toegevoegde meerwaarde kan zijn (recreatief/ecologisch/landschappelijk).

Strandwallen

De strandwallen zijn voor een deel afgegraven voor de zandwinning en bollenteelt. Daar waar ze nog aanwezig zijn bestaan zo vooral uit landgoederen, landgoedbossen en de belangrijkste kernen. Dit maakt de strandwallen cultuurhistorisch erg aantrekkelijk en dusdanig druk gebruikt dat hier geen ruimte is voor zonnevelden of windturbines.

Bollenteelt

De plekken waar de bollenteelt op de afgegraven strandwallen of op de strandvlaktes plaatsvindt is weinig van het oude onderliggende landschap herkenbaar. Ondanks dat is de bollenteelt een belangrijk onderdeel van de identiteit van de gemeente Noordwijk. Jaarlijks komen er veel toeristen naar de bloemenvelden kijken en dat levert de regio een aanzienlijke bron van inkomsten.

Plaatsing van energieopwek in het bloembollenlandschap kan de identiteit van bloementeelt verduurzamen, ze kan echter ook het aangezicht van de rijk gekleurde bloemenvelden negatief beïnvloeden. De impact van windturbines en zonnepanelen op het landschap van de bollenteelt verschilt van de impact op de bedrijfsvoering.

Waar het oude landschap van historische windmolens en bloembollen voor velen een recreatieve ansichtkaart betreft, kan de moderne windmolen wellicht die rol moeilijker vervullen. Dit is mede ingegeven door de overmaat van de winturbine, doordat ze zo groot zijn, verliezen ze het contact met het onderliggende landschap. Windturbines zullen vanuit de gehele regio zichtbaar zijn en zullen invloed hebben op de uitstraling van het landschap van de bollenteelt. Een paar windturbines zullen beperkte invloed hebben op de bollenteelt. De openheid van het landschap blijft behouden doordat de windturbines ver uit elkaar staan. Het aangezicht en karakter van het bollenlandschap zal daarentegen veranderen voor de gehele regio. Het gebied heeft niet de potentie om grootschalig windturbines te plaatsen, er is daar namelijk zeer beperkt de ruimte voor. Plaatsing van een paar windturbines zou in het bollengebied landschappelijk mogelijk zijn, maar men moet de grootschalige impact daartegen afwegen.

Plaatsing van zonnepanelen in het bollengebied maakt dat ter plaatse van de zonnepanelen, geen bollenteelt mogelijk is. Op een grote schaal zonnepanelen plaatsen maakt dat de identiteit van de bloembollen ter plaatse naar de achtergrond gedrukt wordt. Plaatsing van zonnevelden in een bloembollengebied kan de duurzame uitstraling van het landschap vergroten, maar dient niet de overhand te krijgen in het bollengebied. Daar waar zonnevelden geplaatst worden kan bijvoorbeeld de biodiversiteit vergroot worden of een combinatie gezocht worden met waterberging voor de bollenteelt. Door de zonnevelden enigszins te verspreiden over het bollengebied blijft de uitstraling van de bollenvelden behouden. De openheid van het bollengebied wordt ter plaatse wel onderbroken door de zonnepanelen. Het is dus van belang met de zonnevelden geen belangrijke zichten dicht te zetten.

Duinen/Strand

De duinen en het strand zijn de primaire waterkering, NATURA 2000 gebied en onderdeel van natuurnetwerk Nederland. Daarnaast zijn zij een belangrijk recreatief gebied voor niet alleen de bewoners maar een grote toestroom van mensen van buiten de regio.

De negatieve impact van zonnepanelen en windturbines op het landschap, de natuurwaarden en de recreatieve waarden is dusdanig groot op het strand en in de duinen dat afgezien dient te worden van plaatsing in deze landschappen.

Rivierklei/graslanden

In het zuiden van de gemeente Noordwijk ingesloten tussen Katwijk, Voorhout en Noordwijk ligt de polder Hoogeweg. Een oud overblijfsel van de rivierklei polders die de Oude Rijn begeleidde op weg naar de zee. Aan deze polder ligt een historische windmolen en de Leidsche Trekvaart. Plaatsing van zonnepanelen of windturbines in dit kleinschalige Hollandsche ensemble zou de cultuurhistorische authenticiteit overschaduwen en onherkenbaar maken. Plaatsing wordt daarom afgeraden.

Water Zee/Zandwinplas/trekvaart

Het gebied van de gemeente Noordwijk kent een heldere waterstructuur. Aan de westzijde kent men de zee en in het land een heldere kavelstructuur, een zandwinplas en de Leidsche/Haarlemse Trekvaart. De RES en LES gaan over opwek van energie op land waardoor het gebied op zee buiten de scope van deze exercitie valt.

De zandwinplas Oosterduinsemeer is grotendeels in gebruik als recreatieplas met meerdere recreatieve aspecten om de plas. Op de plas is ruimte voor drijvende zonnepanelen en ook een windturbine.

Plaatsing van drijvende zonnepanelen maakt dat een ander recreatief gebruik onmogelijk gemaakt wordt. Als er drijvende zonnepanelen op de plas geplaatst worden dient onderzocht te worden of dit mogelijk is met behoud van het huidige recreatieve gebruik.

Plaatsing van drijvende zonnepanelen kan de biodiversiteitswaarde verhogen door toevoeging met bijvoorbeeld drijvende ecologische eilanden, of door nest- en schuilplaatsen voor vissen en andere water fauna aan de drijvende zonnepanelen te koppelen.

Voor plaatsing van een windturbine op de zandwinplas dient men een gelijke overweging te maken als bij plaatsing van windturbines in het bollengebied. Daarnaast moet bij de plaatsing van windturbines rekening gehouden worden met weidevogels en vogel-, en vleermuisvliegroutes. Zij kunnen deze negatief beïnvloeden.

De Leidsche/Haarlemse Trekvaart is een cultuurhistorisch waardevolle en recreatieve vaarroute tussen Leiden en Haarlem. Vanaf de trekvaart heeft de recreant zicht op het landschap van Noordwijk, men ziet de strandwallen in de verte en vaart door de bloembollen. Koppeling van zonnevelden aan deze trekvaart zal het zicht op het landschap, over de bloemenvelden aantasten.

Sporadische plaatsing van zonnevelden kan mits dit gebeurt op locaties waar plaatsing, in combinatie met een landschappelijke inpassing, kan zorgen voor een verbetering van het landschap en het zicht vanaf de trekvaart ter plaatse.

Voorkomen moet worden dat zonnevelden kenmerkende zichten vanaf de trekvaart dichtzetten.

Wegen/parkeerplaatsen

Verspreid over gemeente Noordwijk liggen meerdere grote parkeerplaatsen. Deze parkeerplaatsen zijn vaak eenzijdig te gebruiken grote plakken asfalt. Ze zouden echter goed gebruikt kunnen worden om zonnepanelen boven te plaatsen om zo enerzijds voor opwek kunnen zorgen en anderzijds voor schaduw voor onderstaande auto’s. Er dient wel rekening gehouden te worden met huidige andere vormen van gebruik van de parkeerplaats.

Verduurzaming van parkeerplaatsen kan aanleiding worden om naastgelegen bedrijvigheid eveneens te verduurzamen.

De gebieden langs infrastructuur van de N206, N443 en N444 zijn aangeduid als zoekgebied voor de plaatsing van zonnepanelen. Plaatsing van zonnevelden langs infrastructuur kent voordelen en nadelen. Enerzijds toont het de bezoeker hoe duurzaam de gemeente is, anderzijds kan het grote delen van het zicht vanaf de weg dichtzetten met zonnevelden. Bij plaatsing van zonnevelden langs infrastructuur dient men dezelfde overweging te maken als bij plaatsing langs de trekvaart.

Plaatsing van zonnevelden kan ook hier mits dit gebeurt op locaties waar plaatsing, in combinatie met een landschappelijke inpassing, kan zorgen voor een verbetering van het landschap. Het landschap dient zichtbaar en ervaarbaar te blijven vanaf de weg. Daarbij dient voorkomen te worden dat zonnevelden kenmerkende zichten vanaf de weg dichtzetten.

Het gebied langs de N444 is aangeduid als zoekgebied voor windturbines. Dit loopt door de polder Hoogeweg. Het heeft niet de voorkeur hier windturbines te plaatsen.

Stadsranden

In de stadsranden is mogelijkheid voor de plaatsing van zonnevelden. Daarbij dient gekeken te worden naar de aard van de stadsrand. Plaatsing van zonnevelden dient een positieve impact aan de stadsrand toe te voegen. De stadsranden van gemeente Noordwijk zijn onder te verdelen in stadsranden langs natuurgebied, stadsranden langs infrastructuur, stadsranden langs open landschap, stadsranden langs parkstructuur.

Stadsranden aan natuurgebieden en stadsranden langs het open landschap zijn niet geschikt voor de plaatsing van zonnepanelen. De plaatsing zou de lokale waarden te veel aantasten.

Zonnepanelen in stadsranden langs infrastructuur zouden ervoor kunnen zorgen dat de infrastructuur, samen met de zonnevelden, beter ingepast en minder zichtbaar worden.

Stadsranden langs parkstructuur zouden, in combinatie met een landschappelijke inpassing en recreatieve routes, onderdeel kunnen worden van de parkstructuur. Ze zouden de mogelijkheden voor ommetjes kunnen vergroten en de stadsrand aantrekkelijker kunnen maken. De plaatsing van energieopwekking in de stadsranden kan een impuls genereren om het gebied op te knappen en eveneens onderdeel te laten zijn van de parkstructuur.

Werkgebieden/bedrijvigheid

Verspreid over de gemeente liggen meerdere werkgebieden. Deze gebieden zijn een geschikte locatie voor zonnepanelen bijvoorbeeld op daken van bedrijven, op parkeerplaatsen, en in onderbenutte ruimtes op een bedrijventerrein. Ook zijn deze gebieden een goede zoeklocatie voor de plaatsing van een windturbine, mits zij niet liggen in gebieden die uitgesloten zijn voor windturbines.

Conclusie

Concluderend zijn de volgende landschapstypen het meest kansrijk voor het plaatsen van zonnevelden en/of windturbines:

  • Zandwinplaats/trekvaart

  • Wegen/parkeerplaatsen

  • Stadsranden

  • Werkgebieden/bedrijvigheid

Hier geldt dus wel dat op lokaal niveau goed onderzoek dient te worden gedaan om landschappelijke kwaliteit te behouden, of zelfs te versterken, door het plaatsen van zonnevelden en/of windturbines.

In de andere landschapstypen wordt afgeraden om zonnevelden en/of windturbines te plaatsen.